Ở những quốc gia bình thường, người ta biểu tình để đòi cơm, đòi nhà, đòi quyền sống. Còn ở nước Mỹ, mùa xuân năm 2025, người ta biểu tình để nhắc nhau một điều nghe có vẻ buồn cười: nước này không có vua. Phải, họ xuống đường, giương biểu ngữ “No Kings,” không phải để chống một thế lực ngoại bang hay giáo chủ nào, mà để nhắc... chính mình rằng Hiến pháp chưa bị đốt, rằng một người đàn ông – dù tóc nhuộm màu cam, dù có máy bay riêng, dù có đài truyền hình riêng – vẫn không được gọi là “bệ hạ.”
Trớ trêu thay, người bị nhắm đến lại không mấy phiền lòng. Ông ấy đang ngồi thoải mái ở Phòng Bầu Dục, ăn burger thịt bò loại đắt tiền và nhấm nháp chiến thắng như thể mình là hậu thân của Julius Caesar – nếu Caesar có tài khoản Truth Social và thích kiện tụng.
Donald Trump không đội vương miện, nhưng ông đã luyện được cách bắt cả một đảng chính trị quỳ gối. Và cũng như các ông vua cổ đại, ông không cần luật – ông chính là luật. Nếu Toà Tối cao chống đối, ông sẽ gọi đó là “phản quốc.” Nếu truyền thông phản biện, ông gọi đó là “tin giả.” Nếu có cuộc bầu cử mà ông thua, ông sẽ bảo đó là “gian lận.” Và nếu có ai dám nói điều gì khác, ông sẽ gửi quân đội tới – như ông đã làm ở Los Angeles, để dạy cho đám biểu tình “hỗn xược” ấy một bài học về dân chủ... bằng đạn cao su và lựu đạn cay.
Adam Serwer gọi đó là “bài trắc nghiệm bạo chúa”: một nhà lãnh đạo sử dụng vũ lực để đàn áp đối lập chính trị thì không còn xứng đáng cầm quyền. Và Trump – theo ông – “đã thất bại ngay từ đầu.”[1]
Đó là bản phác thảo thô thiển của một chế độ độc tài kiểu Mỹ – dành cho người làm biếng suy nghĩ. Trump không cần Machiavelli; chỉ cần xem lại chính mình trên truyền hình và sao chép.[2]
Giữa lúc người dân giương cao biểu ngữ “No Kings,” ông lại tổ chức một cuộc diễu binh mừng sinh nhật 79 tuổi, với xe thiết giáp chạy ngang đại lộ Pennsylvania và máy bay chiến đấu gầm rú qua bầu trời thủ đô. Không phải để tưởng niệm chiến tranh, không phải để vinh danh cựu chiến binh, mà để tự mãn. Những trống kèn phô trương ấy không khác gì những cuộc duyệt binh ở Bình Nhưỡng, ngoại trừ việc khán giả lần này là người Mỹ – và họ phải trả tiền cho buổi biểu diễn ấy bằng chính thuế của mình.
Trump là tổng thống, nhưng hành xử như một diễn viên đóng vai tổng thống quá lâu đến mức quên mất rằng sân khấu đã đóng rèm. Ông phát động “cuộc chiến văn hóa” như thể đang bán vé xem đấu vật. Ông tấn công di dân như thể đó là cách kiếm điểm trên mạng xã hội. Và ông đối xử với quân đội như thể đó là đội vệ binh hoàng gia riêng – mà không cần trả lương.
Simon Tisdall gọi ông là “bạo chúa vô dụng.”[3] Nhưng đó là điều nguy hiểm nhất. Bởi một bạo chúa hữu dụng biết điểm dừng, biết chơi cờ, biết sợ. Còn Trump thì không. Ông ta chơi bằng xúc xắc, và khi thua, ông lật bàn.
Ông ta đòi hoà bình ở Trung Đông bằng cách ném bom Yemen. Ông rút khỏi hiệp ước khí hậu như thể Trái Đất là căn nhà thuê, sắp dọn đi. Ông mở chiến tranh thuế với cả thế giới, rồi bảo đó là “nghệ thuật đàm phán.” Ông sa thải những người kiểm toán chính phủ – 17 cơ quan – như thể sự minh bạch là một căn bệnh truyền nhiễm. Ông gây áp lực với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bằng cách giữ lại viện trợ quân sự, để buộc Kyiv mở cuộc điều tra đối thủ chính trị của ông – một hành vi bị luận tội, nhưng được tha bổng nhờ Thượng viện do cận thần của ông kiểm soát.
Và trong khi dân chúng biểu tình “No Kings,” Trump đứng trên ban công Bạch Ốc, như một Louis XVI thời digital, giơ tay chào đám đông với nụ cười ngạo mạn: “Các ngươi không cần vua – nhưng các ngươi cần ta.”
‘Tyrants fall’ – bạo chúa thì sụp đổ. Đó là câu chuyện an ủi ta kể nhau nghe trước giờ ngủ. Nhưng cũng nên nhớ: trước khi sụp đổ, họ thường được vỗ tay. Họ thường thắng cử. Họ thường được xem là “cần thiết cho trật tự.” Và chỉ khi họ lạm dụng mọi thứ, người ta mới chợt tỉnh và nhận ra: à, hoá ra cái vương miện mà ta cười cợt năm nào – giờ đã chụp trên đầu chính mình.
Trump có thể tự hủy hoại mình – như Simon Tisdall đã chỉ ra – không phải vì ông ta yếu, mà vì ông ta không biết giới hạn. Tham vọng, lòng kiêu hãnh và sự ngu ngạo sẽ dẫn ông ta đến vách đá.[4] Nhưng nếu ta chỉ ngồi đợi, cười thầm và vỗ tay khi ông ta lỡ miệng, thì khác gì những thần dân cũ của Rome – chỉ biết nhìn đế quốc suy tàn trong im lặng.
“No Kings,” người biểu tình hô to. Nhưng lời hô ấy không phải dành cho Trump. Nó là lời nhắc nhở cho chính chúng ta, rằng nếu không can đảm giữ lấy nền cộng hoà, thì ngai vàng sẽ không cần người leo lên – chính ta sẽ tự dựng nó, đánh bóng nó, và trao vương miện cho kẻ đầu tiên hứa sẽ dẹp loạn bằng máu và lệnh hành pháp.
Và khi lịch sử hỏi: “Làm sao một quốc gia được xây dựng để chống lại vua chúa lại ngã gục dưới chân một bạo chúa tầm thường?” – chúng ta chỉ có thể đáp rằng: “Vì chúng tôi tưởng ông ấy chỉ là một vai diễn truyền hình. Chúng tôi tưởng chỉ là mục giải trí.”
Nina HB Lê
Chú thích:
- Adam Serwer, “The Tyrant Test,” The Atlantic, ngày 16 tháng 6, 2025. https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2025/06/donald-trump-military-force-protesters-los-angeles/676412
- Machiavelli (1469–1527) là tác giả cuốn Il Principe (Quân Vương), một trong những tác phẩm kinh điển về kỹ nghệ quyền lực. Nhắc đến ông ở đây là để đối chiếu sự tinh vi chiến lược của lý thuyết cầm quyền với thứ bản năng sân khấu hóa quyền lực của Donald Trump.
- Aoife O’Donoghue, “Donald Trump and Tyranny,” London Review of Books, tháng 4, 2025
- Simon Tisdall, “Tyrants like Trump always fall – and we can already predict how he will be dethroned,” The Guardian, ngày 27 tháng 4, 2025. https://www.theguardian.com/commentisfree/2025/apr/27/donald-trump-us-constitution-president
