lời mở đầu:
Chào bạn đọc
Cách đây hơn nửa thế kỷ, có con đường mới trong đoạn đường từ Quảng Trị vô Huế được xây đắp mới. Thời gian đầu tiên khi con đường mới đó vừa hoàn thành có một thời gian rất ngắn chúng tôi thường gọi là "Xa Lộ Đại Hàn". Người kể xin thưa thật, đó là cái tên "truyền khẩu" do cái tên Đại Hàn do một số chúng tôi hay nói cho đúng là người thành phố Quảng Trị do thấy có một đơn vị Đại Hàn thực hiện công trình làm đường này mà gọi thế. Cái tên đó không có ai công nhận hay văn bản nào nói thế nên sau này không ai gọi nữa và chẳng ai nhớ. Đầu tiên là con đường 'thử xe' cho những chiếc honda mới toanh cho "các cô, các cậu" từ thành phố QT chiều chiều 'vù' ra vừa thử tốc độ những chiếc honda mới tậu lại vừa hóng mát.
Con đường này tạm coi từ múi Cầu Ga cho đến giáp Cầu Mỹ Chánh. Như thế độ dài của nó có thể đến hai mươi cây số. Có ngờ đâu một vài năm sau cũng trên con đường này lại trở thành một đoạn đường đau khổ có tên là ĐẠI LỘ KINH HOÀNG? Một đoạn đường hay một tiếng kêu đau thuơng của người dân Giới Tuyến mà ai là người QT không thể nào quên.
***
BẾN XE NGUYỄN HOÀNG
Chú tài xế vô số quẹo chiếc xe buýt Renault cũ kỹ, tiếng chạy lọc cọc vừa trờ qua cây xăng Shell, thì dừng lại. Trạm bán xăng nhưng người thời này hay gọi là "cây xăng" một tiếng nghe lạ nhưng ai cũng kêu thế nên quen miệng. Cây xăng đó ngó qua cổng trường Nguyễn Hoàng, học trò đi ngang hàng ngày nên ai cũng nhớ như in trong đầu.
Chú tài tắt máy, kêu thằng Lép "ét" xe:
-Mi đem tiền vô mua thêm hai chục lít cho đầy mau Lép!
Thằng Lép,dạ xong, chạy lẹ vào trong.
Cứ mỗi lít xăng là cái chuông trong cái trụ xăng màu vàng chóe kêu cái 'keng' nghe khá vui tai. Lạ thiệt, người mình đi đâu cũng không bỏ đi cái tính bồn chồn, vội vả, trong xe ai cũng nhấp nhỏm mong xe chạy mau cho rồi.
-Đợi tui với ! đợi tui với!
Một ông già đang đẩy chiếc xe đạp giàng, hối hả chạy lại. Cái dù đen của ông, bó gọn đang móc tòn teng một bên cái 'ghi đông'. Chiếc xe hàng đổ xong lít xăng cuối cùng.
-Xe vô Diên Sanh khôn rứa chú?
Thằng Lép chỉ ngúc cái đầu thay vì trả lời Ông, miệng còn ngậm một đầu dây cột. Hắn đang bận đóng cái nắp bình xăng:
-ÔÔng 'đợ' (đỡ) cho con một chút?
Thằng lép giờ đã leo lên mui xe, hắn đứng hơi xoạc chân trên trần, khom hết người, cố kéo chiếc xe đạp giàng của ông già lên. Cái bánh sau hơi đong đưa theo bàn tay gầy gò, đầy những đóm da đồi mồi của ông. Thằng Lép ét xe Quảng trị -Huế đã lâu nên đã quen tay, chỉ nửa phút hắn ngoáy sợi dây dừa lại thêm một vòng buộc chặt chiếc xe đạp. Ông già cố sức dùng tay kéo thân mình lên, một chân bỏ vào cái bàn đạp sau, đầu gối ông run run. Một anh học trò ngồi ghế sau vội đứng dậy nhường chỗ cho ông. Mắt ông sáng lên, nét mừng rỡ:
-Rứa cháu cũng vô Diên Sanh à?
Giọng ông khào khào, chòm râu bạc rung rinh theo tiếng nói.
Vừa nói tay anh học trò chỉ qua chiếc cổng trường phía tay trái.
Chiếc xe rồ máy chạy đi. Mới qua số hai thì chiếc xe buýt đã quẹo trái vô đường Lê Huấn. Con đường này có cái tên mới sau trận Hạ Lào. Quẹo hơi đổ dốc trước cổng Sân Vận Động rồi xuôi về một đổi qua Lò gạch ngói Trương Kế thì tới Ngã Ba Long Hưng.
Lệ thuờng xe hàng nào cũng dừng ở đây " xin tài". Xin tài có nghĩa là lấy giấy qua trạm khám xét trước khi vô Huế. Vô địa giới Huế tức là Phò Trach có thể thêm một trạm nữa nhưng chuyện này không liên quan đến chuyện kể hôm nay.
Tiếng khách lao xao nói chuyện trong chiếc xe chật cứng tuy ai cũng mong xe đi mau. Hai hàng ghế trước dành cho khách đi thẳng tới Huế. Dáng họ yên tâm, chẳng nôn nóng gì chuyện xuống xe. Có người đang nghiêng đầu thiu thiu ngủ.
--------------------
tuổi thơ QT bên cầu Ga năm cũ 1969-đằng sau các em nhỏ là nguòi lính Mỹ từ trên xe đoàn công voa quân đội Mỹ đang dừng nghỉ đi xuống mua hàng mấy em nhỏ đang bán gồm kẹo cao su, và thuốc lá hay những thứ nào mà lính Mỹ thích
Cầu Ga song song Cầu Mới do công binh Mỹ xây khoảng 1970 cùng thời điểm với Xa Lộ Đại Hàn để giải quyết nạn chờ lâu tại Cầu Ga xưa chỉ 1 làn xe chạy nên phải đợi nhau.
1972 Cầu Mới bị cháy trong và cầu Ga xưa thì bị sập
-------------------------
tuổi thơ QT bên cầu Ga năm cũ 1969-đằng sau các em nhỏ là nguòi lính Mỹ từ trên xe đoàn công voa quân đội Mỹ đang dừng nghỉ đi xuống mua hàng mấy em nhỏ đang bán gồm kẹo cao su, và thuốc lá hay những thứ nào mà lính Mỹ thích
Cầu Ga song song Cầu Mới do công binh Mỹ xây khoảng 1970 cùng thời điểm với Xa Lộ Đại Hàn để giải quyết nạn chờ lâu tại Cầu Ga xưa chỉ 1 làn xe chạy nên phải đợi nhau.1972 Cầu Mới bị cháy trong và cầu Ga xưa thì bị sập
-------------------------
xe traction Avant chạy suốt QT -Huế chở 11 người
Hành khách ở băng ghế sau, họ sẽ xuống Cầu Dài, kẻ xuống ngã ba về Diên Sanh ...lao xao nói chuyện. Đủ hạng người, từ cậu học trò vô nhà, Ông lão thăm làng , o đi buôn...những cái xách , những cái bao cát Mỹ đựng đầy đồ nhét dưới hai hàng ghế . Khách xuống giữa đường chịu khó níu tay đứng sát với nhau, mùi mồ hôi, mùi thuốc cẩm lệ , mùi mắm ruốc cá khô... đủ thứ bốc lên trong khí trời nóng nực.
Chú cảnh sát ra hiệu cho xe chạy. Tài xế liếc mắt nhìn bên phải đường sợ chiếc xe nhà binh Mỹ nào chạy vụt qua thì 'bỏ mạng'. Chiếc xe như run rẩy bò lên mép đường bắt đầu leo vào con đường mới.
Thật đúng với cái tên Xa Lộ!
Người Quảng Trị nhất là những ai năng đi xe hàng, chú tài xế, thằng ét xe cho đến nguòi buôn thúng bán bưng, cậu học trò tạm trú ngoài tỉnh vào lại làng, ông lão thăm làng hôm nay ... đều ngầm biết ơn mấy ông lính công binh Đại Hàn năm trước. Họ lầm lì làm việc chăm chỉ mới có cái xa lộ thênh thang đổ nhựa "láng o".
Chú tài lắc lắc cần số vô sô' bốn-số năm. Số cuối, chiếc xe nghe 'ngọt' vô cùng. Khác với mấy ông tài trong nam, vừa lái là 'vô' câu vọng cổ nghe 'rất mùi', người Quảng Trị như chú tài hôm nay, nét mặt lúc nào cũng đượm vẻ lo lắng, suy nghĩ. Dân mình cực khổ quá nên nét mặt người lớn ít ai thấy vui vẻ hồn nhiên chăng? Mắt chăm chú nhìn hướng trước, chú năng sai bảo thằng Lép. Có khi chú la mắng, gắt gỏng hắn nghe thiệt tội nghiệp?
-Ê Lép ra quay xe mi!
Đó là lệnh chú sai thằng Lép, hắn chạy lẹ ra trước xe. Xong, hắn dùng cái tay quay bằng sắt , khom mình, nín thở quay cho chiếc xe nổ máy. Nhưng hắn cẩn thận, chiếc xe vừa nổ máy, hắn phải biết rút cái cần quay hình chữ Z ra ngay, nếu không, nó sẽ 'đánh trả' lại 'què' cả tay?
-Ê Lép đổ nước mi!
Thằng Lép liền dạ và vội xách cái bình chạy mau xuống vạt ruộng vừa cấy múc nước chêm vào bình làm mát máy.
-Ơi Lép và…ê Lép.. mau lên mi!?
Dáng đứa phụ tài lom khom, nhanh nhảu cột hàng trên trần, lại trèo xuống. Bổn phận phụ tài, hắn rất cẩn thận vừa rồi đồng nghiệp với hắn cũng ét xe bị tai nạn rớt từ trên trần xuống đường, chết oan uổng. "Sinh nghề tử nghiệp" nhưng những đứa ét xe như thằng Lép lanh lẹ khó lòng mà 'rủi' như bạn hắn. Hắn thương thằng bạn cùng làng nhưng không vì rứa mà sợ phải bỏ nghề? Bỏ nghề lấy chi ăn? còn nuôi mạ giúp bọ dưới làng nữa?
Công việc của Lép là 'ÉT xe" mà 'ét xe" thì ít khi có dịp đứng trong thùng xe ngoại trừ lúc xe ế khách.
Một tay níu một tay hắn đập thình thình vào thành xe để chú tài nghe mà dừng cho khách xuống. Miệng hắn phải biết ra giá mỗi khi khách kỳ kèo:
Một tay níu một tay hắn đập thình thình vào thành xe để chú tài nghe mà dừng cho khách xuống. Miệng hắn phải biết ra giá mỗi khi khách kỳ kèo:
-Vô Diên Sanh 15 đồng có đi khôn?
-Mười đồng thôi, răng mà "mắt" rứa?!
-Thôi! mười hai đồng o khôôn(g) đi thì đợi xe sau mà đi!
Xe chạy một chút chi là đến ngã ba hơi quẹo phải là tiếp tục xa Lộ Đại Hàn, chếch về bên trái là con đường Quốc Lộ cũ hướng vào Diên Sanh năm trước. Nay đoạn này trở thành hoang phế do không còn xe chạy. Nhánh đường giờ trông 'teo tóp', cỏ hai bên đường tiếp tục lấn sâu vào. Những người ở Diên Sanh thì họ thương con đường cũ này. Họ nhớ đoạn qua Cầu Nhồng (còn gọi là Nhùng- sông Nhùng từ Động Ông Nho chảy qua cầu này) rồi Cồn Dê trước khi xe leo lên con dốc tới Quận trên một dốc đồi, xe hơi đổ dốc xuống xã Hải Thọ rồi đến Chợ Diên Sanh. Có con đường mới ít ai ghé chợ Diên Sanh nữa ngoại trừ người ở đây...
-------------------
--------------------------
con đường rẽ vào làng trước mặt con đường quốc lộ 1 cũ đi vô Cầu Nhồng chỉ còn những mảng nhựa đường mỏng xen lẫn nhiều hố lỏm trồi trụt. Người dân hai con đường cũ này dùng phơi lúa hay khoai khô mỗi lúc đến mùa.
Múi đầu đoạn đường mới này sẽ giã từ mấy vạt dương liễu xanh um hai thôn Đại Nại, Long Hưng (thôn Đại Nại người tp Quảng Trị có kêu nhưng không tìm ra trên bản đồ) sẽ đi qua khoảng cát trống, đầy cây dứa dại, những mồ mả hoang vu. Bên phải lác đác những rú càn thưa thớt. Vài lùm cây phía phải con đường, nhìn lên hướng núi. Ít ai kêu xuống đoạn này; ngoại trừ ngã ba Diên Sanh , vùng đất mới mở, một khu dân cư mới . Nơi này chiếc xe hàng phải dừng cho cậu học trò và ông lão xuống. Họ phải đón xe lam về chợ Diên Sanh hay có tiền thì đi xe ôm. Mấy chú xe ôm đang ngồi chờ vài ba người khách lác đác. Mấy chú đợi mấy chiếc xe hàng dừng lại xem có ai không?
thuơng về Quảng trị cái thời rau trái Gio Linh , Nam Đông cùng những chiếc xe hàng Đông Hà -QT lộc cộc thô sơ--Đây là hình ảnh chiếc xe hàng Đông hà -QT mới rời đông hà khoảng cây số thì ghé bót kiểm soát bên phải đường. Chúng ta thấy hình ảnh một ông già đang gánh 'cái gì' đó bươn bả đi tới...đó là hai bó 'hom' sắn để về trồng chứ không phải củi
-------------------
-------------------
Mỗi lần xe dừng, thằng Lép phải trông đằng sau , hối thúc xe xuống nhanh để chạy cho kịp. Cái luật bến xe Nguyễn Hoàng, luật của Nghiệp Đoàn là xe tài sau mà bắt kịp xe tài trước thì về bến Nguyễn Hoàng Huế sẽ bị ghi phạt. Đây là luật lệ nghiệp đoàn để tránh trình trạng xe đi trước , không chịu chạy, cứ sa đà, lo thu gom 'hết khách' xe sau- tức nhiên là 'cướp cơm' xekhác . Nghĩ kỹ, vừa công bằng, vừa bắt tài xế phải lái nhanh, kịp thì giờ, không trễ nải.
***
Xa Lộ Mới kéo dài đến tận Mỹ Chánh. Hơn hai mươi cây số, người dân Quảng trị một thời, có được cảm giác êm ái từ con đường nhựa đổ dày, rộng rãi. Hình ảnh những đoàn "công voa"(convoy) quân đội chạy rầm rập, nối dài mấy cây số theo con đường độc đạo . Những vệt khói trắng dài như bất tận trên nền trời xanh, của những chiếc B52 . Một thời chiến tranh, những âm thanh, hình ảnh như con tồn đọng vơ vẩn trong đầu người Quảng Trị.
Có những chiếc xe trong Huế ra, ngược chiều, chú tài đưa bàn tay ra làm dấu hiệu. Có thể giới tài xế ra dấu cho nhau tin tức đoạn đường phía trước ? Khách hai dãy ghế trước vẫn thiu thiu ngủ. Khách xuống nửa đường thì nơm nớp ngó ra canh chừng...
Tiếng bà chủ xe ở trong:
-Ai xuống Mỹ chánh cho tiền xe nghe?
Khách sẽ trả tiền cho bà chủ xe những lúc gần đến. Lại một lần nữa, tiếng kỳ kèo trả giá, ì xèo. Khách đi cằn nhằn, than mắc!
Khách đi xe như cậu học trò ở trọ hay ông lão, hai người vừa xuống trước ở cái ngã ba vắng vẻ rẽ về Diên Sanh. Những người buôn chuyến, có người xuống Diên Sanh nhưng còn một ít sẽ xuống Mỹ Chánh. Mấy chiếc gióng móc tạm sau xe, đang đong đưa. Vài cái 'đòn triêng' (đòn gánh) chuồi sâu dưới sàn xe, tha hồ cho những bàn chân giẫm đạp. Chỉ có khách ngồi hai băng ghế trước, họ vô tận bến xe Huế, yên lặng nhất. Người ngồi trước này đang 'ngủ gà ngủ gật', thỉnh thoảng mới hé nhìn ra cho biết. Bao nhiêu thứ 'ổ gà, ổ vịt' từng làm 'đau xe' hay 'đau lòng' tài xế đã biến mất nhờ hai mươi cây số của xa lộ mới toanh này. Mọi người, từ chú tài, thằng ét đến hành khách trên xe, ai cũng thầm cám ơn con đường mới. Một cảm giác 'tận huởng' trên đoạn đường chạy êm- niềm vui sướng hiếm hoi trên một ĐOẠN ĐƯỜNG QUÊ HƯƠNG- Quảng Trị - Huế.
Trời nắng chang chang, chiếc Renault vẫn kiên trì 'rít' bánh trên mặt đường nhựa đen, bóng loáng. Luồng gió nóng, cát bốc cao đằng xa, trên vài trảng đất hoang vu, cằn cỗi.. Không khí lung linh trong mùa hè oi ả, đang thổi về những luồng 'gió lửa Hạ Lào". Trên hai hàng ghế trước, khách đi suốt Quảng Trị -Huế, trong giấc ngủ chập chờn, họ mơ mơ màng màng nghe tiếng lao xao của bến xe Nguyễn Hoàng của thành phố Huế:
Khách ngồi hai hàng ghế đầu chợt choàng tỉnh. Họ lật đật xuống xe. Ngọn gió mát từ phía sông Hương thổi vào giúp cho khách tỉnh táo trở lại. Ngót sáu mươi cây số, từ ngoài Quảng Trị vô, số khách kia mơ màng nghe lao xao, bao tiếng nói của người Quảng Trị. Trong lộ trình thân quen, có một đoạn đường non hai mươi cây số giúp chiếc xe hàng chạy êm. Sau giấc ngủ chập chờn, mệt mỏi, khách còn vấn vương chút gì trong đầu từ giọng nói Quảng Trị cùng cảm giác nôn nao lúc sắp vô lại Huế sau một hành trình có phần nào khác lạ. Thật vậy, đó là một chặng đường tuy gần mà tưởng như xa, do khách vừa rời vùng "Hỏa Tuyến" đầy tiếng đạn réo bom rền để về lại Cố Đô yêu dấu ./.
-Mè xửng đây chú?!
-Anh ơi mua mè xửng khôn?!
Khách ngồi hai hàng ghế đầu chợt choàng tỉnh. Họ lật đật xuống xe. Ngọn gió mát từ phía sông Hương thổi vào giúp cho khách tỉnh táo trở lại. Ngót sáu mươi cây số, từ ngoài Quảng Trị vô, số khách kia mơ màng nghe lao xao, bao tiếng nói của người Quảng Trị. Trong lộ trình thân quen, có một đoạn đường non hai mươi cây số giúp chiếc xe hàng chạy êm. Sau giấc ngủ chập chờn, mệt mỏi, khách còn vấn vương chút gì trong đầu từ giọng nói Quảng Trị cùng cảm giác nôn nao lúc sắp vô lại Huế sau một hành trình có phần nào khác lạ. Thật vậy, đó là một chặng đường tuy gần mà tưởng như xa, do khách vừa rời vùng "Hỏa Tuyến" đầy tiếng đạn réo bom rền để về lại Cố Đô yêu dấu ./.
Đinh hoa Lư
edition 11/4/2025 USA
